Bir roman olarak ''Silmarillion''

  Daha önce, Silmarillion'un bir Dünya'nın yaratılış destanını anlattığından bahsetmiştik. Ulu İluvatar'ın Yüce Arda'yı yaratışının hikayesine de ucundan kıyısından değindim. Peki, bu yaratılış öyküsü nereye bağlanıyor ve Güç Yüzüklerinin Öyküsü nasıl başlıyor, ya da daha doğru bir ifadeyle, Silmarillerin öyküsü nerede bitip, hobbitlerin ve yüzüğün öyküsü nerede başlıyor?

  Silmarillion, çok komplike bir roman. Bu haliyle okunması da çok zor, kabul etmek gerekir ki. Dünya üzerindeki okuması en zorlayıcı metinlerden birisi kesinlikle, ki bu haliyle de tekniğinin kusurlu olduğunu belirtmek gerekir. Diyalogların düşük ve betimlemelerin çok olduğu bir öykü bu. Ayrıca çok büyük bir zaman dilimini kapsıyor. Zaman öncesinden, 1.Çağ, 2.Çağ ve 3.Çağ'ın tamamını kapsıyor zaman dilimi olarak. Ayrıca çok sayıda karakter bulunduruyor içinde. (Bu karakterleri ve simgeledikleri mitleri bir sonraki yazıda ele alıcaz. ;)) 680 küsur sayfalık romanın, son 60 sayfasının isimler sözlüğü olduğunu belirtmem, yeterli olur sanırım. Bu yüzden de, kişilerin bir çoğu havada kalıyor ve isimlerini öğrenmek bile başlı başına bir problem haline geliyor. Ancak kişileri öğrenmeyi becerebilseniz bile, ırkları karıştırmamanız çok zor. Hele hele, işin içine, Valar, Maiar ve Numenor da girince, karakter deryasından herhangi bir kişinin Eldar ırkının Numenor soyunun hangi boyundan olduğunu anlayabilmek neredeyse imkansız. Ancak buna rağmen, temel olarak öğrenmeniz gereken karakterleri öğrenme konusunda sıkıntı olmuyor, çünkü önemli kişilerin isimleri romanda çok sık geçtikleri için, sözlükten bir iki kez baktıktan sonra, akıla kazınıyor. (İluvatar,  Manwe, Melkor, Morgoth, Ungoliath, Ingwe, Feanor, Elrond, Galadriel, Turin, Tuor, Hurin, Aule, Beren, Luthien, Earendil, Tulkas, Ulmo, Orome, Glorfindel, Glaurung, Sauron, Melian, vs. vs.) Ancak J.R.R.Tolkien'in en büyük başarılarından birisi de, burada yatıyor: Bu derece büyük bir karakter karmaşasını, inandırıcılığını bir kez bile sorgulatmadan okuyucusuna kabullendiriyor. Ayrıca, öyküde belki de sadece bir kez geçen bir elfin bile, arka planı ve kişilik özellikleri öyle güzel oturtulmuş ki, okuduğunuz bu hayali evrene inanmakta hiç zorlanmıyorsunuz. Uzun süre okuduktan sonra, kitaptan gerçek dünyaya döndüğünüzde, hangisinin gerçek olduğunu bile düşünebilirsiniz, şahsen çok sık yaşadım bu durumu.

  Romanın içinde, 5 farklı öykü bulunuyor. En ön planda olan ve kitaba ismini veren öykü, Silmarillerin Öyküsü, yani Quenta Silmarillion. Bu öykü, önceki yazımda da bahsettiğim gibi, bilge bir elf olan Feanor'un, Orta Dünya'nın ışık kaynağı olan Valinor'daki Ulu Ağaçlardan(ne yalan söyliyim, ismi gelmedi şimdi aklıma. :) ) Silmariller yapması ve bunları düşmüş bir Valar olan Ulu Melkor'un çalmasıyla oluşan olayları anlatır ki, kitabın en can alıcı bölümleri de bunlardır. Bu bölümün içinde, kendi başına bile kitap olabilecek (ki bunlardan birisi zaten kitap olmuştur.) bir çok ''derkenar'' tadındaki öyküler de vardır ki, her birisi kendi alanında en usta eserlere taş çıkartacak denli başarılılardır. Benim açımdan bu bölümlerden en kalitelileri, ''Turambar Turin'e Dair'', ''Beren ve Luthien'e dair'', ''Earendil'in Yolculuğuna ve Gazap Savaşı'na Dair'' ve ''Tuor'a ve Gondolin'in yıkılışına Dair'' den oluşur. İçlerinden Turambar Turin'in öyküsü, 2006 yılında ''Hurin'in Çocukları'' ismiyle 300 küsur sayfalık bir roman olarak da ayrıyeten yayınlanmıştır ki, Silmarillion'dan önce onu okuduğum için, Silmarillion'u okurken bana çok büyük katkıları olmuştur. Bu öykülerden özellikle Beren ve Luthien'in öyküsü, en yürek burkan ve en acıklı, ayrıca en güzelidir. Sadece o kısacık bölüm bile, yalapşap aşk romanlarından kat be kat be kat üstün. Ayrıca Aragorn ve Arwen aşkından daha acıklı ve hüzünlü. Ayrıca bir dip not olarak, Tolkien ve eşinin mezar taşlarında Aragorn ve Arwern değil Beren ve Luthien yazdığını da belirtmek isterim.

  Silmarillion'un diğer parçaları, Ainulindale, Valaquenta, Numenor ve Güç Yüzüklerine Dair'den oluşur. Ainulindale'de, İluvatar ve Ainur'ın birlikte Orta Dünya'yı, Arda'yı ve Elf/İnsan ırklarını yaratışları anlatılır. Valaquenta'da, Valar ve Maiar ırklarının özellikleri  tanıtılır ve 11 Valar ile birlikte bütün Ainur tek tek okura tanıtılır. Ayrıca öykünün kötüsü, Valar eskisi Melkor/Morgoth da bu bölümde okurun karşısına çıkar.

  Numenor, Silmarillion'dan sonraki bir bölümdür. Silmarillion'la diğer iki kısım gibi bir göbek bağı olmamasına rağmen aynı evrende geçtikleri için külliyatı tamamlayıcı bir işlev görür. Bu kısımda, Valinor'da yaşayabilmek için isyan eden Numenor'ların (Elrond ve Arwen de bir Numenor'dur.) düşüşü ve Orta Dünya'ya sürülmeleri konu alınır. İçeriğinde sosyal mesajın en çok hissedildiği kısımdır ayrıca Numenor'un öyküsü.

  En sondaki Güç Yüzüklerine Dair, okura Yüzüklerin Efendisi'nin geniş bir özetini sunar ve Silmarillion ile Yüzüklerin Efendisi arasındaki kayıp halkaları tamamlar. Bu anlamda Silmarillion'un hemen ardından okunması ile, bilinen bir öyküye, çok daha farklı bir gözle bakmanın deneyiminin verdiği mutluluğu tam anlamıyla hissedebilirsiniz.

  Güç Yüzüklerinin Öyküsü, Orta Dünya'nın en anlamlı savaşlarından olsa da, en küçüklerinden biri aynı zamanda. Bu denli gözümüzde büyüttüğümüz bu öykünün, (bahsettiğim tarihsel anlamda bir öykü, yanlış anlaşılmasın.) aslında yapbozun sadece bir köşesini oluşturduğunu öğrenmek, gerçekten çok şaşırtıcı.Ancak ufuk açıcı ayrıca. Yüzüklerin Efendisi'nin ortaya koyduğu Sanayi eleştirisini bilmeyen yoktur, sağır sultan bile duydu artık. Silmarillion okunduğunda, bu tarz okumaların altları daha net doluyor, ve Yüzüklerin Efendisi çok daha fazla anlam kazanmış oluyor. Şahsi tavsiyem, ne kadar çok okumuş olursanız olun, Silmarillion'un ardından kısa bir süre sonra Yüzüklerin Efendisi'ni tekrar okumanız gerektiğidir. O halde birçok parça yerine daha doğru oturur ve ayrıca Silmarillion ile olan, hiç bilmediğiniz bağlar yüzünüzde gülümsemelere yol açabilir. (Shelob'un Ungoliath'ın soyundan gelmesi, Cücelerin Moria madenlerine olan bağlılığı, Elrond ve Galadriel'in bilgeliğinin kaynağı, Orman Elflerinin güvensiz yapıları, Elf-Cüce kavgasının kökeni, Ejderha Smaug'un atası, Minas Tirith'in yükselişi ve Minas Morgul'un çöküşü vs.) Şahsen ben de, en kısa zamanda Yüzüklerin Efendisi külliyatına, Hobbit'le birlikte tekrardan el atmayı ciddi olarak düşünüyorum.

  Sonuç olarak, Silmarillion'un roman olarak teknik anlamda biraz kusurlu olduğundan bahsettim, ama Silmarillion'un bir kutsal kitap olduğu konusunda sizinle daha önceden anlaşmıştık zaten. Hiçbir Kutsal Kitapta diyalogların yer kaplamadığını göz önüne aldığımızda, Silmarillion'un durumu da hoşgörüyle karşılanır her halükarda. Ayrıca içinde barındırdığı müthiş ötesi öyküler ve kurguyla, bu teknik yapısıyla bile en üst düzey romanlar arasına çıkıyor rahatlıkla.

  Tolkien, 1950'li senelerin bağnaz edebiyat çevrelerinde, böylesi fantezi ürünü eserlerle uğraştığı için, dostları tarafından çok aşağılanırmış. Hatta bir keresinde, cemiyet içerisinde bir dostu, kendisi hakkında ''o anca çocuk kitapları yazar.'' deme cüretini bile göstermiş. Yıl 2013, kendisine dil uzatanların isimleri dahi bilinmezken, çocuk kitaplarının üstadı başımızın üstünde. Toprağı bol olsun.

  Rahat uyu üstad, sana dil uzatma cüreti gösterebilecekler henüz dünyaya gelmediler. Biliyoruz gittiğin yerlerde çok mutlusun, yanında Luthien'in var ne de olsa.

En iyi Kitap Kapağı Tasarımları (2)

  En güzel Kitap Kapağı tasarımlarına yer verdiğim yazılardan devam... Daha önceki yazıda vermiştik birkaç şeyler. Şimdi devam ediyoruz.

Kutsal Kitap olarak ''Silmarillion''

  Anlatmaya nereden başlamalı? Böylesi mükemmel bir eseri anlatmayı becerecek kelimeler ortaya çıktı mı ki? Kendimizde böylesi bir kitabı inceleme lüksünü nereden buluyoruz anlayamıyorum açıkçası. Oturup da İncil'i bir roman olarak incelemek ne derece saçmaysa, Silmarillion'u incelemeye çalışmak da o derece saçma çünkü bence.

  Önce Eru vardı. İluvatar da derlerdi ona. Okyanusun ötesinde, Aman'ın ve Orta Dünya'dan çok uzakta, Zamanötesi Salonlarda, yanında Ainur ile birlikte bulunurdu. Ainur çok güçlüydü, ama içlerindeki en güçlüleri Manwe ve Melkor'du. Eru İluvatar, tüm Ainur'dan özellikler bahşetti Melkor'a. Ardından Melkor, Eru'nun isteğiyle şarkı söylemeye başladı, Ea dendi buna, ve bu şarkının içinde Arda şekillendi, içerisinde Orta Dünya, Numenor ve Valinor ile birlikte tüm Aman'ın bulunduğu gezegen. İluvatar, Ainur'a Arda'nın gelecekteki şeklini gösterdi, etkilendi hepsi birden, ve bunun içinde varolmak istediler, bu güzellikleri paylaşmak istediler, ama Arda henüz gençti, ve bu gördüklerinin, çok uzun yılların ve büyük  yıkımlara uğratan savaşların ardından ortaya çıkacağının farkında değillerdi, gözleri düğümlenmişti. Ancak Melkor tamahkardı, Arda'nın sadece bir parçası olmak istemiyor, ayrıca onu değiştirmek de istiyordu. Bunu anladı yüce Eru İluvatar, ve Ainur'u Arda'ya gönderdi, orada bulunsunlar ve Arda'yı gelecekte ortaya çıkacak kendi çocukları Elfler ve İnsanlar için uygun hale getirsinler diye. Melkor başkaldırdı diğerlerine, kötülüklere büründü ve kendi kalesine çekildi, bütün güzelliklere düşmandı artık. Ainur'un başınaysa, yüce bilge Manwe geçti. Ve böylece başladı Arda Tarihi.

  Ardından çok büyük savaşlar, yıkımlar oldu, can kayıpları oldu. Aule, Yüce Eru'ya baş kaldırmak pahasına, nefsine hakim olamayarak Cüceleri yarattı, onları kendi özellikleriyle donattı. Yavanna Arda'ya sonsuz güzellikler kattı, Ainur'un hepsi birden, özellikle de Valar, ışığa boğdu Arda'yı, iki ağacın ışığı, yüzyıllarca sürdü Orta Dünya'da. Melkor çok güçlendi, Orta Dünya'nın tek hakimi oldu, ama Valar onu da yenmesini bildi, onu tutsak etti ve Valinor'a hapise getirdi, Tulkas'ın elinde olsa oracıkta boğardı halbuki, belki de en iyisi bu olurdu gerçi. Ama Melkor ne olursa olsun bir Ainur'du, Valar'ın en kudretlilerindendi, Manwe'den bile güçlü olabilirdi, tutsaklığı kabullenecek birisi ise hiç değildi. Sempatik yüzünü takındı ve kendisini affettirdi, bağışlattı kendisini, ayrıca Valar'da bulunduğu sırada, ileride en sadık uşağı olacak Maiar Sauron'u da emrine almayı başardı. Ve Valar'ın hükmü gereği, suçlarının cezasını çekmiş olarak Orta Dünya'ya döndü.

  Ama aynı zamanda İluvatar'ın çocukları da doğmuştu, Elfler, Eldar, Teleri ve diğerleri Orta Dünya'daki varlıklarına başlamışlardı artık. Onlara Aman'a gelme seçeneği sunuldu, kimisi kabul etti bunu, kimisi  reddetti. Ama gidenlerden özellikle Noldor elfleri gelecekte çok büyük işler yapacaklardı.

  Feanor, Elflerin en kudretlilerindendi, iki ağacın ışığından Silmarilleri yaptı ve onları kendi himayesine aldı. Melkor, Ungoliath'la birlikte saldırıp, hem babasını katletip, hem de Silmarilleri çalınca, tekrar Orta Dünya yolları gözüktü Noldor'a. Feanor ona, Morgoth dedi, Kara Düşman yani. Morgoth, ayrıca Valinor'a da saldırmış ve iki ağacın ışığını söndürmüştü, Arda'nın son ışığını bulunduran Silmariller de Morgoth'un elindeydi artık. Ardından Valar Ay ve Güneş'i yarattı, Arda varoldukça, ışıklarıyla aydınlatacaklardı dört bir tarafı.

  Noldor'un gözünü nefret bürümüştü artık. Morgoth'u yenip, Silmarilleri almak için yola çıktılar, Silmarilleri almak için ne yapmak gerekirse yapacaklarına dair yemin ettiler ayrıca, maatteessüf ileride yapacaklar da.

  Bu öykü çerçevesinde gelişen olayları hikaye eder Silmarillion. Gazap Savaşı, Beren ve Luthien'in öyküsü, Turin Turambar, Hürin ve Tuor, Earendil, Ulmo, Kardeş Katli gibi her biri mükemmellik abidesi müthiş öyküleri de bir araya getirir ayrıca.

  J.R.R. Tolkien, bu eseri yazarken temel motivasyonu, mitolojisi olmayan İngilizlere bir mitoloji hediye etmekti. Amacını çok aştığı şüphesiz, çünkü sonunda ortaya çıkan eseri kutsal kitap sayılabilecek denli kapsamlı ve geniş, yaratılış destanına bakışıyla da diğer kutsal kitaplarla benzeşen, alegorik yapısıyla da son derece edebiydi. Allah, herkese kendisinden biraz üfledi denir Kuran'da, her insanın Allah'ın Külli İradesinden Cüzi olarak taşıdığı anlatılır, Tanrı Tolkien'e biraz fazla vermiş gibi bazı şeyleri. Çünkü böylesi bir kitap, Tevrat'tan önce yeryüzünde yazılmış ve insanlara, ''Sizin Kutsal Kitabınız bu, artık buna inanıcaksınız.'' denseydi, herkesin kayıtsız şartsız iman edeceği şüphesizdir. Okuyunca daha net anlaşılıyor bu.

   Eğer bir din olsaydı, çok inananı olurdu, orası kesin en azından.

  Okuyun, yetmedi bir daha okuyun, birkaç kez daha okuyun, sürekli okuyun. Yaratan Tolkien'in adıyla okuyun. Çünkü şüphesiz Tolkien birdir ve Peter Jackson onun kulu ve elçisidir.

#Direniş

...Onlar bize biber gazı sıktı, biz onlara karanfil uzattık.

Biz ağaçların gölgesinde uyuduk, 'bir orman gibi kardeşçesine', onlar TOMA'larla saldırdı, kapitalist emellerle.

Orantısız güce, orantısız zekayla karşılık verdik, çünkü onların baş edemeyecekleri tek şey şiddet dışı eylemler ve mizahtı, biliyorduk. 

Copladılar, vurdular, kırdılar, yakıp yıktılar. Sonra suçu üstümüze yıkmaya çalıştılar, yılmadık, yemedik. 

Zorla tuttuğumuz bir %50'miz var dediler, bak üstünüze salarız dediler. Saldılar. Elleri Talcidli adamları, elleri satırlı adamlar kovaladı, sonra demokrasiden bahsettiler. 

Sokağa çıkanlar zaten zorla tuttukları %50'ydi, bunun farkına varamadılar. 

O %50 sokaklarda, kimsenin beklemediği şeyler yaptı, dünyayı ayağa kaldırdı, görmezden geldiler, zorla topladıkları insanlarla, mitinglerde gövde gösterisi yaptılar, buna bir savaş gibi baktılar ve sonunda 'işte bu, savaşı kazandık.' dediler.

Şimdi o sokağa dökülenler evlerine döndü, arkalarında, demokrasi, kardeşlik ve özgürlük mesajları bırakarak. 

Şimdi onları Alla Allah nidalarıyla kovalayanlar da evlerine döndü, ellerini kana buladılar ne yazık.

Ve bu direnişi en iyi özetleyen bu kare kaldı geride, en anlamlısı ya da en önemlisi değil, en güzeli hiç değil...

Ama direnişin ruhunu en iyi yansıtan kare olduğu şüphesiz. 

Biz onlara karanfil verdik, onlar bize biber gazı sıktılar.

Hüloooooğ.

Biraz soluklanma... Birkaç şiir, birkaç hoş seda

  Üst üste ağır edebi eserler okuduktan sonra, bunalıyor biraz insan. Farklı şeyler okumak, daha farklı düşünmek, farklı bakış açıları kazanmak istiyor. En önemlisi de, farklı bir edebi tat aramaya başlıyor. Romanın genel diline aşina olan okuyucular, çok sık ve arka arkaya bu aleme daldıklarında, her şeyden önce, ''kafaca'' yorgun düşüyorlar. Biraz soluklanma, biraz farklı tatlar iyi geliyor işte o zaman.

  Yanlış anlaşılmasın, şiiri filan kötülemedim ben. ''Şiir basittir, kafa çalıştırmaz.'' gibi bir çıkarımım yok burada. Kastetmek istediğim şey 'edebi lezzet'. Şiir, her zaman nesirden daha lezzetli bir tür olmuştur. Her zaman, arayanlara dilediğini vermiştir.

  Kişisel olarak, roman ve hikayeyi her zaman şiirden daha çok sevmişimdir. O komplike yapısı, beni daha çok sarıp sarmalar. Ancak şiire karşı da bastıramadığım bir sevgi, müthiş bir sempati ve saygım var. Bu yüzdendir şiirle bağlarımı hiçbir zaman koparmayışım.

  Yaz aylarının başlarıdan beri, üst üste okunan ağır edebi eserlerin yarattığı ağırlıktan kurtulmak için, yine her zaman yaptığım gibi güvenli limanım şiire sığındım. Bu kez, YKY'nin Doğan Kardeş dizisinden çıkan, Doğan Hızlan'ın mükemmelen yaptığı bir 'şiir seçkileri' kitaplarıydı elimdekiler: Behçet Necatigil seçkisi 'Eski Sokak' ve Özdemir Asaf seçkisi 'Dokuza Kadar On'.

  Önce Behçet Necatigil'le başlayalım.

  Abartmıyorum, en sevdiğim şair! Nazım Hikmet'e rağmen söylüyorum bunu. Eski Türk aile yapısını müthiş bir gözlemle yansıttığı şiirleri, kesinlikle Türk Edebiyatındaki en kaliteli eserlerden. Aynı şekilde mahalle ve sokak kültürü, yaşam tarzımız ve aşk temalarında da müthiş gözlemleri var üstadın. Kalemini büyük bir ustalıkla kullanıyor. Anlatmak istediklerini, çok sade bir şekilde anlatmayı beceriyor, ancak bunu yaparken şiir dilindeki lezzetinden de hiçbir şey kaybetmiyor. Çok naif şiirler onunkiler. Bizim şiirlerimiz, bizlerin şiirleri.

Lades

Uzayacağa benzer
Tutuştuğumuz lâdes. İşi gücü bırakıp
Mezarlığa nâzır
Bir eve taşındım. Ölüm, sen beni aldatamazsın,
Aklımda!

  Özdemir Asaf'tan devam...

  Behçet Necatigil için, en sevdiğim şair demiştim. Özdemir Asaf ise, okumaktan en çok keyif aldığım şairdir o zaman. Onun için, ''büyük anlamları küçük dizelere yerleştirme ustası'' derler. Doğrudur. ''Yalnızlık paylaşılmaz... Paylaşılsa yalnızlık olmaz.'', ''Bütün dünyayı kucaklamak istedim, kollarım yetmedi.'', ''bugüne en uzak gün, dün''... Bu dizeler yeterince kanıtlıyor bence. Ayrıca hafif komik bir yönü de var onun şiirinin. ''çekil ordan ayı göremiyorum.'' gibi, 2 anlamlı, komik dizeler kaleme almış bir şairden bahsediyoruz. Ama genel anlamda hüzün hakimdir şiirlerine. Bayağı bir hüzün değil ama, gerçek bir hüzün. Aşkı çok iyi özümsemiş, ayrılığı da öyle. Şiirdeki 2.kişili anlatım olayını aşmış, bitirmiş birisi Özdemir Asaf. Çok güzel, çok  lezzetli, yürek burkan, düşündüren, güldüren, hüzünlendiren, mutlu eden şiirleri var. Çok fazla şiir geleneğinden beslenmiş: Tekke Edebiyatı, Halk Edebiyatı, Divan Edebiyatı vs. vs. 2. Yeni izleri görmek bile mümkün. Şiirlerinde de açıkça belli oluyor zaten bu durum. Herkesin okuması gerekir kesinlikle, bir kez lezzetine bakması gerekir onun kaleminin. Behçet Necatigil'in de öyle, zaten iki çok yakın arkadaşmış ikisi, yeni öğrendim. Şiir dillerinin de benzer olması kaçınılmaz. En sevdiğim şiiri 'Çiçek Senfonisi' ni paylaşarak bitiriyim yazımı. Şiire bir süre ara, romanlara devam. Bir iki ay sonra tekrar dönmek üzere, şiir defteri şimdilik kapanıyor benim için, aman sizler kapatmayın.

Çiçek Senfonisi

Çiçeklerin akşamlarını
Akşamların çiçekleri
Aydınlatır..

Çiçeklerin adlarını
Birbirlerine benzemezlikleri
Adlandırır.

Biri alır bir güneşi
Öbürüne yıldız sunar,
Biri öbürünü yağmurlandırır.

Bir başkası bir güzelliği
Akıl almaz çalımıyla
Karanlıklandırır.

Bir düğünü aklandırır biri,
Biri bir yalanı silerken
Biri bir ölümü anılandırır.

Biri bekler sabahları,
Biri gündüz diye çıldırır
Bir başkası aydınlığı akşamlandırır.

Biri bağlar-bahçeler içinde nazlı,
Biri kendi kendini doğurur bayırlarda,
Biri kayalıkları ayaklandırır.

Pencereden bakar biri,
Biri el sürdürmez kimseye,
Biri kendini ağaçlandırır.

Tırmanır biri el ermez dikliklere.
Biri yerlere yaslar yüzünü
Topraklandırır.

Biri ordusunu yayar birdenbire
Tarlalara, öbek öbek,
Kanlandırır.

Biri şarkılarla gözleri besler,
Yeşillikleri ve sevgilileri
Umudlandırır.

Çiçekler hep bekler gibidir,
Oysa hiç beklemezler;
Biri arılandırır, biri kuşlandırır.


Biri rüzgârlandırır gönülleri,
Biri kızdırır soğumuş külleri..
Biri de kendini kucaklandırır.

Biri tek başına yürür yazgısında,
Biri sepetlerde demet demet
Ününü kaldırımlandırır.

Biri vazolandırır kendini salonlarda,
Biri kurur bir kitabın içinde,
Biri de kafes arkasında saksılandırır.

Çiçekler bir şölen yaşamda,
Renklerin en büyük orkestrası..
Dursuz-duraksız çalar her insanda
Sevinci, aldanıyı, ölümü ve yası.

Kafka'nın zihninde rahatsız edici bir yolculuk ''Ceza Kolonisinde'' (Anlatılar -1)

  Geçenlerde Franz Kafka'nın 130. doğum yılıydı hatırlarsınız. Ben de bununla ilgili bir iki şey karalamıştım hatırlarsanız. Bu dönemin 'anlam ve önemi üzerine', ben de Kafka anlatılarına gömüldüm belli bir süre. Onun o 'hasta' zihninde gezindim amiyane tabirle. Ve sağ salim çıkmayı başardık, ama bir parça da değiştik tabii.

  Kafka'nın anlatılarında ilk bakışta göze çarpan şey, hayata karşı duyduğu umutsuz bakış açısı oluyor kesinlikle. Hayattan umudunu kesmiş ve yaşamaya değer görmeyen birinin anlatılarını okuyorsunuz sayfalar boyu. Ancak romanlarından farklı olarak, daha girift yapısı olan, iç içe geçmiş anlatılardan ve yer yer aforizmalardan oluşuyor Ceza Kolonisinde. Müthiş bir kaliteyle başlayıp sonunu bağlayamadığı anlatılardan, saçma sapan, ne dediği anlaşılamayan konulara, mükemmel ötesi yaratımlardan sıradan öykülere dek çok çeşitli yelpazede, son derece tatmin edici bir deneyim yaşıyorsunuz adeta. Örneğin bu derlemeye de adını vermiş olan Ceza Kolonisinde adlı öyküsünü okurken, ağzımın açık kaldığını ve Kafka'yı ayakta alkışlamamak için kendimi zor tuttuğumu söylemeliyim. Aynı şekilde, aynı zamanda Amerika romanının da ilk bölümü olan ve oradan çok iyi bir şekilde aşina olduğum Ateşçi öyküsü de son derece kaliteli ve şapka çıkarttıracak cinstendi. Daha önce okumuş olduğum ve hayran kaldığım Açlık Sanatçısı bölümünü de, yüzümde müstehzi bir ifadeyle tekrar okumanın keyfini tattım. Aynı oranda pek beğendiğim diğer anlatıları da, kitaplara girmemiş, hiçbir yerde yayınlanmamış olan Duacıyla konuşma, Sarhoşla konuşma ve diğer iki anlatısıydı(isimleri şu anda aklıma gelmiyor.) Bu derecede beğenmediğim, ancak kalitesini belli eden ve babasıyla kötü olan ilişkisinin izlerinin ilk bakışta sürülebildiği hüküm adlı öyküsü de iyiydi. Ancak daha önce de okuyup pek beğenmemiş olduğum bir köy hekimi bölümünde tekrardan hayal kırıklığı yaşadım. Seyir adlı bölüm ise, beni pek şaşırttı. Bazı anlatılarına bayılırken, bazılarından nefret ettim, bazılarını çok saçma buldum, bazılarıysa dahiyaneydi. Özellikle binici beyler bir düşünmeli adlı anlatısında, kendimi tutamayıp kahkahalar attığımı söyleyebilirim.

  Kafka'nın bilindik trüklerinin, Kafkaesk yapının özünün çok net gözlemlenebildiği bir eser Ceza Kolonisinde. Kafka okumaları yapan herkesin bir göz atması gereken çok değerli bir yapıt. Kafka'ya yeni başlayanlar ise, Dönüşüm ve Dava'yı okumadan bu eseri ellerine almamaları bence yerinde olur.

Kafka'nın zihninde ufak bir gezinti: ''Yasa Önünde'' adlı kısa öyküsü

kanun önünde bir kapıcı durmaktadır. bu kapıcıya taşradan bir adam gelir, kanundan içeri girmek istediğini söyler. kapıcı, kendisini şimdilik içeri koyveremeyeceğini söyler. adam düşünür taşınır, ileride girip giremeyeceğini sorar; "belki," der kapıcı "ama şimdi giremezsin."

kapı her zamanki gibi açık durduğundan ve kapıcı o sırada kenara çekildiğinden adam eğilir ve kapıdan içeri bakmak ister. bunu fark eden kapıcı gülerek der ki; "madem bu kadar istiyorsun, olmaz dememe aldırma, bir dene bakalım. ancak unutma ki, ben güçlü bir kapıcıyım ve kapıcıların da yalnızca en küçüğüyüm. ama her salon başında bir başka kapıcı vardır, biri de ötekinden güçlüdür. daha üçüncüsünü görmeye ben bile dayanamam."

taşralı adam böylesi güçlüklerle karşılaşacağını ummamıştır. "nihayet kanun kapısıdır, herkese, her vakit açık bulunması gerekir" diye düşünür. ama üzerindeki kürk paltoyla kapıcı'yı daha bir dikkatle süzüp, onun iri ve sivri burnunu, uzun ve seyrek kara tatar sakalını görünce, en iyisinin, giriş iznini koparıncaya kadar beklemek olduğuna karar verir.

kapıcı bir tabure uzatır adama ve onu kapının yanıbaşına oturtur. günler ve aylar boyu burada oturur adam. pek çok kez içeri koyverilsin diye uğraşır, yalvarıp yakarmalarıyla usandırır kapıcı'yı. kapıcı, adamı sık sık küçük çapta sorgulamalardan geçirir; ona yeri yurdu ve daha başka konularda sorular sorar. ama büyük kişilerinki gibi kayıtsızlıkla sorulan sorulardır bunlar ve her sorgulamanın sonunda kapıcı, adama henüz kendisini içeri koyveremeyeceğini yeniden açıklar.

bu yolculuğa koyulurken yanına bir sürü şey alan adam, kapıcı'yı rüşvetle kandıracağım diye, pek değerli olmalarına bakmayarak bunların tümünü çıkarır elden. hani kapıcı verilenlerin hepsini alır ama bir yandan da; "bunları alıyorum ki, bak şu yola da başvuracaktım, unuttum demeyesin diye" der.

taşralı adam yıllar yılı, neredeyse aralıksız, gözetler durur kapıcı'yı. öteki kapıcıları unutur da bu ilk kapıcıyı kanundan içeri girmesine tek engel görür. onu karşısına çıkaran uğursuz rastlantıya ilk yıllar yüksek sesle lanetler savurur; derken giderek yaşlanır. kendi kendisine homurdanıp durur. zamanla çocuklaşır ve yıllar yılı kapıcı'ya bakıp dururken, onun paltosunun kürk yakasındaki pireleri de keşfettiğinden, onlara bile kendisine yardım etmeleri, kapıcı'nın gönlünü yapmaları için dil döker.

sonunda gözlerinin feri zayıflar; çevresinin gerçekten mi karanlığa gömüldüğünü, yoksa sadece gözlerinin mi kendisini yanılttığını bilemez olur. ama buna karşılık bir parıltı fark eder karanlıkta; öylesine bir parıltı ki, bütün görkemiyle kanun kapısından dışarı vurmaktadır. artık pek bir ömrü kalmamıştır adamın. ölmeden önce, kapı önünde geçen bütün zaman içindeki yaşantıları kafasında toplanıp şimdiye kadar kapıcı'ya sormadığı bir soruya dönüşür. giderek taşlaşan vücuduyla doğrulup kalkamadığından, kapıcı'ya el eder. aradaki boy farkı zamanla taşralı adam aleyhine bir hayli değiştiğinden, adama doğru iyice eğilmek zorunda kalır kapıcı.

"hala nedir öğrenmek istediğin bakalım?" diye sorar; "amma da açgözlüymüşsün!" adam bunun üzerine; "benim bildiğim, herkes kanuna varmak için çaba harcar. peki nasıl oldu da bunca yıl benden başkası girmek istemedi bu kapıdan?"'

kapıcı adamın artık son anlarını yaşadığını görür. onun gittikçe sağırlaşan kulaklarına sesini işittirebilmek için var gücüyle haykırır; "çünkü yalnızca senin içindi bu kapı. gideyim de kapayayım artık."

                                                                KÜNYE

Kitap İsmi: Ceza Kolonisinde: Anlatılar-1

Yazar: Franz Kafka

Yayın Yılı: 2009

Yayınevi: Can Yayınları                               7/10

Sayfa Sayısı: 224

Baskı: IV. Baskı

Sevgilerde / Behçet Necatigil

Sevgileri yarınlara bıraktınız

Çekingen, tutuk, saygılı.

Bütün yakınlarınız

Sizi yanlış tanıdı.

Bitmeyen işler yüzünden

(Siz böyle olsun istemezdiniz)

Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi

Kalbinizi dolduran duygular

Kalbinizde kaldı.

Siz geniş zamanlar umuyordunuz

Çirkindi dar vakitlerde bir sevgiyi söylemek.

Yılların telâşlarda bu kadar çabuk

Geçeceği aklınıza gelmezdi.

Gizli bahçenizde

Açan çiçekler vardı,

Gecelerde ve yalnız.

Vermeye az buldunuz

Yahut vakit olmadı...

Behçet Necatigil

En iyi Kitap Kapağı Tasarımları

  Birbirinden güzel kitap kapağı tasarımları için buyrun;

Anthony Burgess

A Clockwork Orange

George Orwell

1984

Kevin Brockmeier 

The Brief History of the Dead

Eric G. Wilson

Against the Happiness

F.Scott Fitzgerald

The Great Gatsby

Ian Fleeming

You Only Live Twice

Hasta Adam: Kafka'nın 130. Doğum Yılı Sebebiyle bazı Mülahazalar

  Kafka'yı anlatmaya nereden başlamalı? Dikkat çeken bir tipi yok, düpedüz alelade. Kısa boylu, zayıf, hasta görünümlü. Sanki o an orada bulunmak istemiyormuş gibi, aslında hiçbir zaman hiçbir yerde olmak istemiyor gibi. Hiçliğin tam ortasında, çıkmak istiyor, ama çıkışı bulamıyor. Kendisine yardımcı olacak bir baba figürü de yok besbelli. Yapmak istediği, ulaşmayı hedeflediği büyük ülküleri var sanki, anlamak için gözlerinin ta en derinine bakmanız gerek, çünkü bunları içine gömmüş belli, su yüzüne çıkartmıyor, çıkartmamaya çalışıyor daha doğrusu. Kendince haklı sebepleri de var, hukuk öğrenimini yarıda bırakmış, başarısız bir iş hayatı olan, kadınlarla arası iyi olmayan, -Prag genelevlerini iyi bilir bilmesine, ama düzenli bir sevgilisi yok, hatta hiç yok, sevdiği demiyorum dikkat- cemiyete girdiğinde dikkatleri çekmeyen, -bazı kaynaklar Kafka'nın son derece yakışıklı olduğundan, boyunun son derece uzun olduğundan ve cemiyetin ''yakışıklılarından'' olduğunu söyler, ama birazdan paylaşacağım fotoğraf sanırım bunları çürütmeyi tek başına becerecektir- yakın arkadaşı Max Brod ile kaçar göçer, pek de samimi olmayan(gerçi kitaplarını kendisine emanet etmiştir. Sanırım buradan, Kafka'nın samimiyetini göstermeyen, daha çok içinde yaşayan bir kişiliği olduğu sonucunu çıkarabiliriz.) babasıyla arası bozuk bir kişilik sonuçta. Peki bu ''çürük kişilik'', nasıl oldu da 21. yy. edebiyatının en başarılı, en büyük, en ikonik, en ilgi çeken, en magazinsel ve anlaşılması en zor yazarı oldu? Cevap basit: Çürük bir yaşantıya karşılık, pırıl pırıl bir zeka, müthiş bir gözlem ve zehir gibi bir akıl ile, ayrıca mükemmel bir üslup ve eserlerindeki zamansızlık tozuyla. 

    Kafka, şahsi olarak en sevdiğim yazardır. Onu Camus takip eder. Kafka'nın yarattığı dünya, insanı öylesine sarıp sarmalar, öylesine büyük sıkıntılara sürükler ki... Okurken can çekişirsiniz adeta, Ceza Kolonisindeki mahkumun yerine kendinizi koyar, acılar içinde debelenirsiniz, Yasa önüne kadar gelir, ancak kendi basiretsizliğiniz yüzünden geçmeyi beceremezsiniz, Karl Rossman olursunuz, Amerika'ya kaybedenleri oynamaya gelirsiniz, Kadastrocu K. olur, hiç ulaşamayacağı Şato'ya ulaşmaya çalışmasını okurken yorulursunuz. Kendinizi bulunduğunuz andan kopartır, zaman-mekan algısını kırar bir bakıma, günümüz gerçeğini alternatif bir gerçeklikte, en acı şekilde yüzümüze vurur. Tanrı hakkında düşündürtür, yasaların ve yargının kokuşmuşluğunu fark ettirir, modern aile yapısının çarpıklığını fark etmenizi sağlar. Kendi çektiği sıkıntıları, size de yaşatır okurken, hepsi de güncelliğini koruyan sıkıntılardır. 

Kafka, yaşamı boyunca baba figürüyle hep sıkıntı yaşamıştır, babasıyla yaşadığı gerilimli ilişki, eserlerine de yansımıştır bitabii. Bu etkileri en net şekilde Hüküm, Dönüşüm ve pek tabii Babaya Mektup eserlerinde gözlemleriz. Babaya Mektup'ta, babasına yazdığı mektuplarda, o muhteşem edebiyatçının en çıplak halini gözlemleriz: Babası karşısındaki korkak halini. Babasıyla yüz yüze gelse asla konuşamayacağı şeyleri,mektuplar aracılığıyla bildirir ona, kendi fikirlerini ve düşüncelerini bu yönle ona aktarma fırsatı bulur. Hüküm öyküsünde ise, hiç var olmamış Moskova'daki bir arkadaşına mektup yazan bir kişinin, babasına duyduğu sahte ilgi maskesinin, yine babası tarafından bu yolla düşürülmesi anlatılır. Dönüşüm'de ise baba, aynı zamanda bir tanrı simgesidir: Adem'i yasak elma yediği için cennetten kovan Tanrı'nın! Burada baba, Samsa'yı odadan kovmak için, tekrar tanıdık bir nesneyi kullanır, kızıl elma. Tanrının kulunu terbiye etmesidir bu. Kafka'nın babasına bakış açısı da bu şekilde daha net okunabilir: Kendisine şefkat sunan birisinden çok, kendisini terbiye eden birisi olarak görür onu. 

  Yukarıda bahsettiğim o ''karizmatik Kafka'' fotoğrafını da paylaşiyim yeri gelmişken. Kafka, sahilde, kumların üzerinde, müthiş karizması ve yakışıklılığıyla arz-ı endam ederken. :)

O zamanlardan Samsa'nın geleceği belliymiş. ehehe

  Kafka, günümüzü derinden etkilemiş, son derece büyük ve kaliteli bir yazardır. Ben okurum diyen her kişinin en az bir eserini mutlaka görmesi, lezzetini tatması gerekmekte bence. Onu okumadan edebiyat hakkında bir şeyler söylemeye çalışmak, çok yavan ve eksik kalır, tıpkı Dostoyevski, Sartre okumadan olacağı gibi. Dün, onun 130. Doğum Günüydü, iyi ki doğmuş, iyi ki o sıkıntıları yaşamış ki onları özümseyerek bu mükemmel eserleri meydana getirmiş, iyi ki Max Brod'la arkadaş olmuş, iyi ki eserlerini Max Brod'a yakması için emanet etmiş ve iyi ki Max Brod bu emaete iyanet ederek bu eserleri bizlere kazandırmış ki bizler de Kafka'yla tanışabilmişiz. Günün anlam ve önemine dair, Kafka'yı anmak adına yapılabilecek en iyi şey, onun anlatılarını alıp okumaya dalmaktır şüphesiz, ben de tam onu yapıyorum şu an. Keyifli okumalar. :)

 Bu da benden hediye: En sevdiğim öykülerinden olan ''Açlık Sanatçısı''ndan bir bölüm...

"... açlık gösterilerinin tam anlamıyla memnun kalmış tek seyircisi yine kendisi olabilirdi. gel gelelim açlık şampiyonu da bir başka bakımdan asla memnunluk duymuyordu; belki de kendi şahsına karşı beslediği hoşnutsuzluk, onun bu kadar zayıflamasına yol açmaktaydı."

kendinden bu denli hoşnut olmamak. burda bay kafka'nın açlık şampiyonu karakteriyle kendini eşleştirdiği söylenebilir. lakin bu noktada, kafka'nın hâlen tanrı-yazar olarak hikâyesini yazmadığını görmek çok güzel, ne alçakgönüllülük. yukardaki alıntıdaki 'belki de' lafının tazeliği:

-peki neden aç kalmak zorundasın?
-çünkü ister istemez(!) aç kalmak zorundayım,
-bak sen! peki, neden aç kalmak zorundasın?
-çünkü.. çünkü hoşuma giden yemek bulamıyorum. bulsam inanın ki böyle bir ün peşinde koşmaz, ben de sizin gibi, başkaları gibi karnımı tıka basa doyururdum.

hayır, hoşnutsuzluk değil bu kadar zayıflamasına yol açan şey. bu kadar basit. başkalarından farklı olmamızın nedeni bu kadar basit. yalnızca hoşuna giden bir yemeğin olmaması farklı kıldı. kafkayı farklı kılan hangi basit neden? alçakgönüllülük yalnız biri olurdu şüphesiz’’